Krieg und Gewalt
Aufarbeitungen in der belarusischen Literatur
Die Erfahrung des Zweiten Weltkriegs ist das zentrale Thema der belarusischen Nachkriegsliteratur. Die literarischen Verarbeitungen des Krieges waren dabei auch immer von den politischen Rahmenbedingungen ihrer Entstehungszeit abhängig. In der unmittelbaren Nachkriegszeit waren die Vorgaben der offiziellen Erinnerungskultur der Sowjetunion leitend, die einen spezifischen Blickwinkel auf den Krieg einforderten. Der Sieg über den Faschismus sollte als möglichst widerspruchsfreier Beleg für die Überlegenheit des sowjetischen Systems gelesen werden. Das belarusische Volk wurde als eine Nation sowjetischer Partisanen dargestellt, die heldenmutig ihren Beitrag zum großen Sieg leistete. Für Uneindeutigkeiten war in diesem Bild kein Platz, somit blieben viele der Traumata, die der Krieg hinterließ, im öffentlichen Diskurs lange randständig. Bis heute dominiert der Heldendiskurs das offizielle belarusische Geschichtsnarrativ.
Dennoch bemühten sich viele Schriftsteller*innen um ein komplexeres Bild der Kriegszeit. So beschäftigte sich der ehemalige Frontsoldat Vasil‘ Bykaǔ in seinen Erzählungen mit einer Kriegserfahrung außerhalb der großen Siege, mit dem Erleben einfacher Soldaten und einer Perspektive von unten. Ales‘ Adamovič arbeitete eine Poetik der Zeugenschaft heraus, in der sich eine Polyphonie widersprüchlicher Sichtweisen auf den Krieg abzeichnet. Genau das entwickelte später Sviatlana Aleksievič zum Arrangement ungehörter, direkt dem sowjetischen Geschichtsbild widersprechender Stimmen weiter.
Das Forum für historische Belarus-Forschung möchte einen genaueren Blick auf die Darstellung von Krieg und Gewalt in der belarusischen Nachkriegsliteratur werfen und ihre Bedeutung bis in die Gegenwart hinein beleuchten. Dazu diskutieren wir mit der Schriftstellerin und Jerzy-Giedroyc-Preisträgerin Sviatlana Kurs und Literaturwissenschaftlerin Nina Weller unter anderem diese Fragen: Wie wurde die Gewalterfahrung im Zweiten Weltkrieg in der sowjetischen und postsowjetischen Literatur verarbeitet? Welche Rolle spielte die sowjetisch-belarusische Literatur bei der Ausbildung eines oppositionellen Denkens? Wo bestehen heute Kontinuitäten, wo passiert Neues? Welche Neubewertungen der Vergangenheit finden heute statt und welche Sprache wird für die Komplexität der Gewalt gefunden?
Einleitung
Alesja Belanovich-Petz
Forum für historische Belarus-Forschung
Expertinnen
Eva Viežnaviec (Sviatlana Kurs)
Schriftstellerin
Nina Weller
Literaturwissenschaftlerin, Slawistin
Moderation
Jakob Wunderwald
Universität Potsdam
Für die Teilnahme an der Diskussion registrieren Sie sich bitte unter folgendem Link: https://us02web.zoom.us/webinar/register/WN_Heoy0yEmRCeB5JD0gZ-35A
+++++++++++++
Вайна і гвалт праз прызму беларускай літаратуры
Вопыт Другой сусветнай вайны – цэнтральная тэма беларускай літаратуры. Пры гэтым літаратурнае асэнсаванне вайны заўсёды залежала ад канкрэтных палітычных абставін свайго часу. Так, адразу пасля вайны панавалі зададзеныя афіцыйнай савецкай культурай памяці ўяўленні, якія патрабавалі спецыфічнага погляду на вайну. Перамога над фашызмам мусіла служыць бясспрэчным доказам перавагі савецкай сістэмы, а беларускі народ мусіў паказвацца як нацыя савецкіх партызан, якія гераічна рабілі свой унёсак у перамогу. У гэтай карціне няма месца для шматзначнасці, таму многія ваенныя траўмы засталіся на ўскрайку публічнай увагі. Гераічны дыскурс па сёння вызначае афіцыйны гістарычны наратыў у Беларусі.
Тым не менш многія пісьменніцы і пісьменнікі імкнуліся адлюстраваць вайну ў яе складанасці і неадназначнасці. Васіль Быкаў, сам былы франтавік, паказваў праўду вайны, аддаленую ад вялікіх перамог, убачаную вачыма простых салдат. Алесь Адамовіч распрацаваў паэтыку сведчанняў, у якіх гучыць поліфанія супярэчлівых поглядаў на вайну. Менавіта гэту паэтыку развівала Святлана Алексіевіч, даючы магчымасць выказацца галасам, якія не пасавалі да савецкай гістарычнай карціны.
Форум гістарычных даследаванняў Беларусі імкнецца засяродзіцца на асэнсаванні вайны і гвалту ў беларускай пасляваеннай літаратуры ды адсачыць яго значэнне да сённяшняга дня. Лаўрэатка прэміі Ежы Гедройца-2021 Ева Вежнавец (Святлана Курс) і літаратуразнаўца Ніна Вэлер абмяркуюць наступныя пытанні: як савецкая і постсавецкая літаратура асэнсоўвала гвалт Другой сусветнай вайны? Якую ролю адыгрывала савецкая беларуская літаратура ў станаўленні апазіцыйнага мыслення? Дзе можна адсачыць пераемнасць, дзе ўзнікае новае? Як мінулае пераасэнсоўваецца сёння і якая мова служыць для апісання гвалту ва ўсёй яго складанасці?
Уступнае слова:
Алеся Белановіч-Пэтц
Форум гістарычных даследаванняў Беларусі
Эксперткі:
Ева Вежнавец (Святлана Курс)
Пісьменніца
Ніна Вэлер
Літаратуразнаўца, славістка
Мадэрацыя:
Якаб Вундэрвальд
Універсітэт Патсдама
Для ўдзелу ў дыскусіі прайдзіце, калі ласка, рэгістрацыю па спасылцы: https://us02web.zoom.us/webinar/register/WN_Heoy0yEmRCeB5JD0gZ-35A